Bastion św. Barbary – Golgota Wschodu – Kaplica Jasnogórskiej Matki Pojednania – poświęcony i otwarty 2 maja AD 2022.

Kaplica Pamięci Narodu znajduje się w XVII – wiecznej dzwonnicy usytuowanej pomiędzy południową ścianą bazyliki a północnym skrzydłem krużganków komunijnych. Obecnie jest to mauzoleum mieszczące narodowe relikwie u pamiątki: urny z prochami zmarłych i tych, którzy zginęli, oddając swoje życie w obronie Ojczyzny. Znajdują się też tam tablice pamięci narodowej. Mauzoleum to zostało poświęcone 3 maja 1989 r.

W  Kaplicy Pamięci Narodu znalazły miejsce urny z ziemią zroszoną krwią walczących o wolną Polskę powstańców z 1831 r. i 1863 r., i żołnierzy I wojny światowej, wojny obronnej przeciw bolszewikom w 1920 r., oraz żołnierzy walczących na frontach II wojny światowej /Westerplatte, Monte Cassino, Tobruk, Narwik, Arnhem, Falaise, Kołobrzeg/. Są prochy powstańców warszawskich /1944 r./, żołnierzy Armii Krajowej, pomordowanych w hitlerowskich obozach zagłady, więzieniach, oraz w stalinowskich łagrach.

Tragiczne dzieje powojennej Polski upamiętniają urny z ziemią zroszoną krwią robotników Poznania, Radomia, Gdańska i Śląska, oraz urna z ziemią zroszoną krwią bł. księdza Jerzego Popiełuszki.

Dzieło wotywne – 18 obrazów Jerzego Dudy Gracza stanowiących Golgotę Jasnogórską umieszczone zostało w przestrzeni zamkniętej – na górnej kondygnacji wejściowej części kaplicy Matki Bożej, tzw. przybudówki, przeprojektowanej w latach 1929-1933.

Jerzy Duda Gracz pozostaje w swojej „Golgocie Jasnogórskiej” w pewien sposób wierny ideałom poetycko pojętego realizmu – prawda, że specyficznie rozumianego, pełnego elementów groteski, przerysowanego i oscylującego chwilami w stronę karykatury. Duda Gracz bowiem zawsze przedstawia świat realnych ludzi: nieco zdeformowanych, brzydkich, gorszych, śmiesznych lub żałosnych. Na tle tego dziwacznego tłumu postaci współczesnych i historycznych, codziennych i świątecznych, typowych i wyjątkowych artysta ustawia cierpiącego, jakże ludzkiego Chrystusa, pozbawionego powabu, upokorzonego i zwycięskiego zarazem: Jezusa, do którego każdy z nas może zbliżyć się ze swoim cierpieniem bez obawy odrzucenia.

Jerzy Duda Gracz na stosunkowo małej przestrzeni osiemnastu tablic mnoży ilość wątków i postaci tak, jakby chciał na przekór tym wszystkim nowoczesnym tendencjom powrócić do średniowiecza. Czy to świadoma decyzja?

W latach 1649-53 wzniesiono nad zakrystią specjalne pomieszczenie pełniące funkcję skarbca. Jego obecny wystrój pochodzi z początku XX wieku, i jest dziełem architekta Adolfa Szyszko-Bohusza.

W skarbcu zgromadzone są dary zwane, wotami, o różnym charakterze i wymowie. Obok eksponatów o wielkiej wartości artystycznej, jak monstrancje, kielichy, czy biżuteria, znajdują się inne, mające walor pamiątkowy i uczuciowy, zawierające cząstkę ludzkiego życia; cierpienia, radości, doznanych łask. Do tych ostatnich należą na przykład dary więźniów obozów zagłady, zesłańców, internowanych przez systemy totalitarne. Wszystkie te wota, bez względu na ich wartość materialną mówią nie tyle o zamożności ofiarodawców, ile o wdzięczności ich serc. Skarbiec jest przede wszystkim symbolem wiary pokoleń, które przez ponad sześć wieków składały dary Jasnogórskiej Pani. Najstarsze pamiątki sięgają XIV wieku, a jego najwspanialszy okres rozwoju przypada na koniec XVII i pierwszą połowę XVIII wieku.

Pomimo wojen i ponad stuletniej niewoli narodowej większa część wotów zachowała się do czasów współczesnych. Na początku XVII wieku paulini założyli księgi inwentarzowe, do których wpisywane są, aż do czasów obecnych, wszystkie ofiarowane przedmioty.  Tak więc już w drugiej połowie XVII wieku skarbiec stał się muzeum artystycznych wyrobów złotniczych, tkackich, jubilerskich i płatnerskich.

Bastion Św. Rocha stanowi część składową twierdzy jasnogórskiej i został wzniesiony w latach 1624-1639 i rozbudowany pomiędzy 1678 a 1681 rokiem, kiedy to pierwotny, mniejszy bastion obudowano nieco większym, pozostałą przestrzeń zasypując gruzem i ziemią.

Bastion Św. Rocha jest od 1991 roku systematycznie konserwowany, co doprowadziło do usunięcia późniejszych nawarstwień i odsłonięcia oryginalnych murów pamiętających sławne oblężenie szwedzkie Jasnej Góry w czasie „potopu” w listopadzie i grudniu 1655 roku.Obecnie otwarta jest centralna przestrzeń wnętrza bastionu, pierwsza z planowanych części stałej aranżacji nowego Skarbca.

Spora część prezentowanych zabytków poświęcona jest działalności artystycznej jasnogórskich paulinów w XVII i XVIII wieku. W centralnej gablocie umieszczone są trzy, z pośród ośmiu, sukienek zdobiących Cudowny Obraz Matki Bożej.

Na szczególną uwagę zasługują dokumenty fundacyjne klasztoru: księcia Władysława Opolczyka z 1382 r. oraz króla Władysława Jagiełły z 1393 r. Unikalne są też wota więźniów z obozów koncentracyjnych Dachau i Oświęcimia. Muzeum posiada również bogatą kolekcję instrumentów muzycznych Kapeli Jasnogórskiej powstałej w XVII wieku i uświetniającej muzyką liturgię sprawowaną w sanktuarium. Instrumenty dęte tej kapeli są  wykorzystywane i używane do dziś podczas ceremonii odsłonięcia i zasłonięcia Cudownego Obrazu.

Więcej informacji znajduje się na stronach Jasnogórskiego Skarbca Narodu – www.skarbyjasnejgory.pl

Ponad jasnogórskim zespołem architektonicznym góruje wysoka, bardzo wysmukła wieża, do niedawna najwyższa w Polsce /obecnie najwyższa w sanktuarium Maryjnym w Licheniu – 141 m./, ma 106 m. i 30 cm wysokości.

Obecna wieża, piąta w historii sanktuarium, w dolnej części pochodzi z 1714 r., natomiast jej szczyt pochodzi z początku XX wieku. Całość jest niezwykle spójna i nosi cechy baroku. Nad pierwszą kondygnacją umieszczony jest zegar, który posiada tzw. Carllion, czyli Kuranty, 36 dzwonów i dzwonków, które co kwadrans wygrywają melodie pieśni maryjnych, w innych okresach roku liturgicznego także kolędy i pieśni wielkanocne. Na narożnikach środkowej kondygnacji ustawione są 4 figury: św. Pawła Pierwszego Pustelnika, św. Floriana, św. Kazimierza, i św. Jadwigi Królowej. Najwyższą, piąta kondygnację, na którą prowadzi 516 stopni, zdobią posagi doktorów kościoła: św. Leona Wielkiego, św. Grzegorza z Nazjanzu, św. Augustyna i św. Ambrożego. Iglicę wieży wieńczy kruk z bochenkiem chleba w dziobie, oraz metalowa chorągiewka z monogramem imienia Najświętszej Maryi Panny, a najwyżej znajduje się krzyż, którego palące się w nocy lampy są symbolem światła i mocy płynącej z tego świętego miejsca.

W 2000 roku wieża została całkowicie odrestaurowana.

Znajdujący się w samym centrum Jasnej Góry budynek Arsenału wyróżnia dekoracja ponad drzwiami prowadzącymi do głównej sali. Dekoracja ta, rzeźbiona w tynku, przedstawia wielkich rozmiarów Orła Białego, który siedzi na jednej z trzech wielkich kul armatnich, obok widoczne są działa oraz insygnia wojskowe – sztandary, wreszcie bębny przynależne do wojskowej orkiestry. Skąd taka niezwykła dekoracja na elewacji budynku w sanktuarium religijnym??? Wyjaśnienie obecności Arsenału i symboli wojskowych w tym miejscu przynoszą dzieje Jasnej Góry. Klasztor paulinów zawsze narażony był na niebezpieczeństwo. Jeden z najważniejszych epizodów z dziejów cudownego obrazu Matki Bożej to napaść husytów na klasztor i profanacja wizerunku, jaka miała miejsce w 1430 roku. Tak więc były powody do niepokoju i do troski o bezpieczeństwo obrazu, pielgrzymów i mieszkających tu zakonników. Zagrożenie wzrastało wraz z coraz większą sławą miejsca i zasobnością skarbca. Klasztor znajdował się stosunkowo niedaleko granicy państwa i w czasie wojny mógł się stać celem dla wrogów.

Trudno się więc dziwić, że w religijnym sanktuarium potrzebny był arsenał z bronią, amunicją itp. Budynek Arsenału wzniesiono w 2. połowie XVII wieku. W dolnej kondygnacji mieści on zachowaną do dziś wielką sklepioną salę. Na fasadzie znalazły się symbole niepodległej Polski i elementy uzbrojenia. Dekorację tę zniszczono w czasie zaborów, gdy w klasztorze stacjonowały wojska rosyjskie, a odtworzono ją na początku XX wieku. Sala Arsenału przypomina salę jasnogórskiego Skarbca i bardzo dobrze nadaje się na cele ekspozycyjne.

Nad wejściem do sali obok figury Matki Boskiej Bolesnej wiszą 300-letnie lustra z kryształowego szkła, które kiedyś były ozdobą głównego ołtarza Kaplicy Matki Bożej. Założona na planie wydłużonego prostokąta, nakryta barokowym sklepieniem z lunetami, była w pierwotnym zamiarze reprezentacyjnym salonem, w rodzaju sali dysput konwentu, jego zebrań, kapituł oraz uroczystości, na które zapraszano znakomitych gości, którymi byli panujący, oraz różni dostojnicy kościelni i świeccy. W tym czasie nazywana była Salą Dysput Teologicznych. Nazwa ta charakteryzuje jej podstawowe przeznaczenie – z racji wielkich uroczystości, tak religijnych, jak i wewnętrznych, zakonnych, zbierali się tutaj zakonnicy i zaproszeni goście, aby wysłuchać wykładów z zakresu filozofii, teologii, Pisma św., prawa kanonicznego, oraz teologii życia wewnętrznego.  W 1936 r. odbył się w tym pomieszczeniu I Synod Plenarny Episkopatu Polski, na który przybył legat papieski abp. Lorenzo Lauri.

Dzisiaj Sala Rycerska służy pielgrzymom. Odbywają się tu różne spotkania i koncerty muzyczne. Więcej informacji znajduje się na stronach Jasnogórskiego Skarbca Narodu – www.skarbyjasnejgory.pl